KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. Nawiedzenia NMP został zbudowany w latach 1681-3 z fundacji Adama Konarskiego proboszcza fromborskiego, kanonika płockiego i sekretarza królewskiego. Do kasaty 1811 w posiadaniu paulinów , sprowadzonych do Topolna z Częstochowy w roku 1685.
Barokowy, orientowany, murowany z cegły , z kruchtami, szczytami, gzymsami i obramieniami otworów tynkowanymi. Prezbiterium dwuprzęsłowe, zamknięte trójbocznie, przy nim od pn. zakrystia. Szersza i wyższa nawa czteroprzęsłowa, z kruchtami od zach. i pd. Pod wsch. częścią nawy krypta. Prezbiterium nakryte sklepieniem kolebkowo-krzyżowym o łuku obniżonym, z wydobytymi szwami. W zakrystii sklepienie krzyżowe. W nawie strop płaski, zaokrąglony po bokach, w kruchtach sufity. Tęcza zamknięta łukiem koszowym. Okna i wejścia zamknięte analogicznie, głęboko rozglifione do wnętrza; w wejściu do zakrystii stare drzwi klepkowe z okuciami. Na zewnątrz narożniki zaakcentowane wydatnymi lizenami, prezbiterium opięte szkarpami o jednym uskoku. Okna w obramieniach opaskowych z kluczami. W zwieńczeniu ścian prosty fryz i profilowany gzyms. Fasada z kruchtą na osi, zwieńczona szczytem dwustrefowym z okulusem i wnęką zamkniętą odcinkowo w strefie dolnej, w górnej części trójkątny szczyt flankowany sterczynami z kulami, zakończony nastawą w formie odcinka gzymsu, na którym szczycik, sterczynka i kula. Szczyt ujęty po bokach wieżyczkami nadbudowanymi nad zach. narożami korpusu, w dolnej kondygnacji kwadratowymi, w górnej, wydzielonej gzymsem, ośmiobocznymi. W zwieńczeniu wieżyczek hełmy baniaste z 1atarniami, obite pierwotnie łupkiem , a obecnie blachą miedzianą, zakończone chorągiewkami z datami 1681 i literami A S K P V C P (Adama Konarskiego). Kruchta wzmocniona w narożach szkarpami, z wejściem od pn. zamkniętym koszowo, ponad którym okno owalne; szczyt trójkątny z okulusem, ujęty i zwieńczony sterczynami z kulami. Kruchta przy nawie od pd. prostokątna, ze szczytem trójkątnym, zwieńczonym wyciętą z b1achy postacią N. P. Marii w glorii. Szczyt między prezbiterium i nawą trójkątny , z uproszczonymi esownicami, f1ankowany sterczynami; na szczycie plakietka z datą 1681.
Nad zakrystią od wsch. półszczyt zakończony esownicą i sterczyną. Dachy siodłowe kryte dachówką, dach prezbiterium przechodzący połacią nad zakrystię. Nad nawą wieżyczka na sygnaturkę ośmioboczna z latarnią, zwieńczona baniasto, obita blachą. Nad prezbiterium krzyż żelazny ozdobny.
Ołtarz główny barokowy zbudowany po 1681 r. gruntownie odnowiony 1854, z bramkami po bokach i rzeźbami: w strefie dolnej św. Paweł Pustelnik z modelem kościoła w Topolnie i nierozpoznany święty ,oraz św. Augustyn i św. Kazimierz Królewicz; w strefie górnej dwóch nierozpoznanych świętych Paulińskich, św. pustelnik i król Dawid; w polu środkowym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Częstochowskiej - konserwowany przez Lesława Szolginię w Świeciu 1965, w bogato trybowanej srebrnej sukience barokowej 1. poł. w. XVIII. Obraz zasłaniający - Matka Boska Niepokalanie Poczęta, ( MB Apokaliptyczna), barokowy w. XVII/XVIII;
Ołtarze boczne:
Ambona barokowa koniec w. XVII z bramką przy schodkach, malowanymi scenami z historii zakonu paulinów na parapecie oraz obrazem Matki Boskiej Opiekunki zakonu w Zaplecku.
Chrzcielnica barokowa koniec w. XVII..
Chór muzyczny barokowy koniec w. XVII drewniany , wsparty na dwóch słupach, z prostym parapetem płycinowym, na którym malowane sceny: Adoracja Matki Boskiej przez paulinów; Nadanie reguły zakonnej; Chrystus nakazujący paulinom rozdawanie jałmużny; Działalność misyjna zakonu oraz dwie niezidentyfikowane sceny; pomiędzy płycinami rzeźby świętych. Prospekt organowy z 1695 roku, z emblematem paulinów, herbem Konarskich i datą w zwieńczeniu.
Stalle w. XVIII- XVIII, z fragmentami późnogotyckimi w.
Ławy barokowe w. XVIII, z przedpiersiami intarsjowanymi, z herbami Jastrzębiec i Ferber.
Konfesjonały. 1-2. barokowe koniec w. XVII trójdzielne, z malowidłami ilustrującymi cytaty z ewangelii, w zwieńczeniach przedstawienia Trójcy św. i Adoracji Ducha św.;
Feretrony.
Obrazy.
Św. Terasa od Dzieciątka Jezus – pocz. XX wieku ;
Opłakiwanie, barokowy koniec w. XVIII, owalny.
Teks został opracowany na podstawie
Katalog zabytków w Polsce ? Tom XI ,Zeszyt 15
Powiat Świecie , pod redakcją Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego.
Witraże.
Opis witraży w Prezbiterium:
Cztery, duże prostokątne, zakończone łukowato okna znajdujące się w prezbiterium wypełnione zostały niefiguralnymi witrażami datowanymi na pierwsze lata XX wieku. Każdy witraż podzielony jest na sześć kwater wyraźnie rozdzielonych szerokimi, drewnianymi ramami okiennymi. Twórcy witraży zastosowali w nich jednolitą zasadę kompozycyjną.
Wszystkie witraże obwiedzione zostały florałną bordiurą zakomponowaną na zasadzie altemacji rozety ( stylizowanego, rozchylonego kwiatu z dośrodkowym układem płatków ) oraz palmetowych liści. Ich środkowa część wypełniona została malarską niezwykle dekoracyjną arabeską, stanowiącą jakby oprawę dla umieszczonych w każdym witrażu wyobrażeń symboliczno floralnych. Mimo, że witraże stworzone zostały według tych samych reguł kompozycyjnych to różnice w ich kolorystyce, znaczeniu umieszczony.ch w nich wyobrażeń symbolicznych oraz stanu zachowania skłaniają nas do pogrupowania ich w pary i odrębnego opisu każdej z nich. Pierwszą "parę" stanowią dwa okna utytułowane za ołtarzem, w bocznych ścianach trójdzielnego zamknięcia chóru, drugą okna znajdujące się po prawej stronie prezbiterium. Okna umieszczone po prawej stronie prezbiterium utrzymane są w złocistej tonacji. Wypełniająca je arabeska utworzona została z połączenia mięsistych liści akantowych i ornamentu chrząstkowo - małżowinowego. Na tym niezwykle dekoracyjnym (zarówno pod względem formalnym, jak i kolorystycznym) tle ukazano dwie wazy wypełnione kwiatami i wyobrażenie emblematyczne. Motywy te umieszczone są wertykalnie, a przez każde z nich przechodzi rama okienna. Wazy kwiatowe umieszczone są w dolnych i górnych kwaterach. Mają one barwę złocisto -brązową i dekorowane są ornamentami. Niżej położona waza ma kształt kielicha ozdobionego ornamentem geometrycznym i perełkowaniem, zakończona jest dwoma wolutami. Górna waza - w kształcie misy udekorowana została astragalem i również zakończona dwoma wolutami. W obu wazach znajdują się stożkowato ułożone bukiety przestylizowanych, rozetkowych kwiatów utrzymanych w dość ciemnej tonacji: zielonej, szarej i miodowo-brązowej. Dzięki takiemu doborowi barw wazy znakomicie odcinają się od złotego tła. Pomiędzy nimi w środkowych kwaterach ukazano dwa emblematy, w pierwszym oknie od strony ołtarza na ciemnozielonym tle widzimy szaro-biały, przestylizowany trójlistny krzyż z przewieszoną przez jego poziome ramiona stułą. w drugie okno twórcy wkomponowali symbole Eucharystii. Na purpurowym t1e widzimy szaro-biały kielich otoczony kłosami zbóż. Dwa pozostałe witraże - znajdujące się w oknach za ołtarzem - utrzymane są w znacznie ciemniejszej - zielonkawo złocistej tonacji.. Ze względu na dość sil11e przesłonięcie witraży przez ołtarz ich twórcy wypełnili nieomal całą powierzchnię motywem arabeski, utworzonej z wici akantu i ornamentu chrząstkowo-małżowinowego. Tylko w górnych kwaterach obu okien umieszczono emblematyczne wyobrażenia trójlistnego Krzyża. Krucyfiksy otoczone są mandorlą, a zakończenia ich ramion dekorują zwinięte liście akantu i centralnie umieszczone kaboszony. Po środku, na skrzyżowaniu ramion, znajduje się wieniec laurowy symbol zwycięstwa.
0pis witraży w nawie:
W nawie głównej umieszczono siedem witraży z przedstawieniami świętych . Witraże te wypełniają duże, podzielone na dziewięć kwater , prostokątne okna o kolebkowym zamknięciu. Wszystkie zaprojektowane zostały w oparciu o jednolitą koncepcję kompozycyjną. Wokół witraża artysta umieścił floralną bordiurę ukształtowaną z mięsistych liści akantu. Tło witraża wypełnił szarym szkłem pokrytym dywanowym wzorem ułożonym z lilii, wypracowanym malarsko w patynie. Centralne miejsce w każdym oknie zajmuje niezwykle dekoracyjna, złocista , romboidalna "rama " z liści akantu. U góry i na dole ozdobiona jest motywem dużego, drogocennego kamienia. Ta opracowana malarsko, nieomal jubilerska forma, stanowi obramienie dla wizerunków świętych. Ukazane w trzech czwartych postacie umieszczone zostały na wpisanym w prostokąt czterolistnym polu , na ciemnym tle.
W pierwszym oknie od ołtarza , po prawej stronie nawy umieszczono wizerunek św. Wojciecha. Został on wyobrażony jako siedzący mężczyzna z długą , jasną brodą. Odziany jest w szaty pontyfikalne: jasną infułę z wyhaftowanym krzyżem, złocisty ornat i białe rękawiczki. w lewej dłoni trzyma pastorał, prawą unosi w geście błogosławieństwa.
W drugim oknie od ołtarza widzimy postać św. Stanisława Kostki. Jego głowa z krótko przystrzyżonymi włosami okolona jest nimbem. Młodzieńcza twarz zwraca się ku trzymanemu na rękach Dzieciątku Jezus. święty ubrany jest w ciemnozieloną sutannę z widoczną pod szyją białą koloratką i miękko ułożoną białą albę. Jej dolna Część , lekko podwinięta i przewieszona przez prawe ramię świętego stanowi jakby posłanie dla trzymanego przez Stanisława małego Chrystusa. Jezus ubrany jest w szaro-białą, lekką koszulkę, kolorystycznie współgrającą z albą świętego. Twarz Jezusa skierowana jest ku Stanisławowi , tak że istnieje między nimi silny kontakt wzrokowy.
W trzecim oknie od ołtarza wyobrażona została św. Maria Magdalena. Młoda niewiasta o długich - ułożonych w spływające na ramiona loki - jasnych włosach odziana jest w spokojną, fioletową, fałdzistą suknię wykończoną pod szyją złocistą lamówką . Na ramiona ma zarzucony ciemny płaszcz dekorowany złotym haftem. Delikatne dłonie o długich, mocno splecionych palcach opiera o grubą, otwartą księgę. Z boku, po prawej stronie, znajduje się czaszka - symbol vanitas i niewielki, prosty krzyż zrobiony z dwóch drewnianych palików przewiązanych po środku sznurem. Poważna, skupiona, smutna twarz, opuszczone oczy oraz splecione dłonie wskazują na pogrążenie świętej w głębokiej zadumie, kontemplacji.
Po prawej stronie nawy głównej wypełniono witrażami cztery okna. Najbliżej kruchty znajduje się wizerunek św. Andrzeja Bobolę, a nie jak mylnie oceniano (wskutek poważnych zniszczeń) św. Franciszka Ksawerego jezuity i męczennika. Jego zwrócona ku ołtarzowi postać ukazana została w pozycji klęczącej . Otoczona nimbem głowa lekko unosi się ku górze. święty ma krótkie, faliste, złocisto-brązowe włosy i brodę. Stosunkowo młoda twarz przepełniona jest spokojem. Św. Andrzej Bobola (na witrażu jest tytułowany "Błogosławionym") ubrany jest w szaty zakonne: ciemnozieloną sutannę z zarzuconą na ramiona jasnopopielatą "pelerynką',. w prawej dłoni święty trzyma liść palmowy - symbol męczeństwa, lewą zaś złożył na piersi przytrzymując jednocześnie długą włócznię.
W następnym oknie umieszczono postać św. Barbary - patronki dobrej śmierci, górników, marynarzy i artylerzystów. Święta, której kult istnieje już od VII wieku ukazana została w pozycji stojącej. Jej głowa otoczona jest nimbem i ozdobiona koroną spoczywającą na gęstych , zaczesanych do tyłu włosach . Barbara odziana jest w ciemnozieloną suknię i bursztynowo- brązowy płaszcz spięty na piersiach ozdobną klamrą. w dłoniach trzyma dwa charakterystyczne d1a niej atrybuty. w prawej złocisty kielich, w lewej palmę męczeństwa.
W drugim oknie od ołtarza znajduje się witraż przedstawiający św. Rocha. Mężczyzna o półdługich, szaro - srebrnych włosach i . że brodzie ukazany jest w dość dynamicznej pozie . wydaje się , "wychodzi" z dekoracyjnego obramienia. Odziany jest w brązową suknię i oliwkowo-zielony, spięty na piersiach płaszcz. Lewą dłoń ma opuszczoną i wspartą na trudnym do zidentyfikowania przedmiocie, w prawej trzyma długi kij wędrowny z przywiązanym na jego końcu niewielkim bukłakiem.
Najbliżej ołtarza, po prawej stronie nawy umieszczono wizerunek św. Anny. Ukazana została jako poważna kobieta w biało szarym czepcu na głowie, ciemnofioletowej sukni i błękitnym płaszczu zarzuconym na ramiona. Św Anna z uwagą przygląda się siedzącej poniżej, młodziutkiej Marii. Ukazana z profilu głowa Marii otoczona jest nimbem. Długie włosy zaczesane do tyłu spływają na plecy odkrywając delikatne rysy twarzy oraz zarys szyi. Przyszła Matka Chrystusa odziana jest w różowo-fioletową suknię. W wyciągniętych , lekko uniesionych dłoniach trzyma prawdopodobnie księgę ( fragment ten jest aktualnie zniszczony).
Stan zachowania z października 1997:
Wszystkie witraże są mocno zabrudzone , a siatka ołowiana skruszała. Ponadto występują liczne ubytki, które szczegółowo opiszemy w odniesieniu do poszczególnych witraży. w celu ułatwienia orientacji w zamieszczamy schemat okna z numeracją kwater.
Witraż z przedstawieniem św. Wojciecha: znaczne wytłuczenia w środkowej części witraża; w czwartej kwaterze brakuje 3/4 powierzchni, zarówno z floralną bordiurą jak i z dekorowanym obramieniem wizerunku świętego; w piątej kwaterze znaczny ubytek w dolnej partii szat świętego. a w szóstej brak , fragmentu obramienia.
Witraż z przedstawieniem św. Stanisława Kostki stosunkowo najlepiej zachowany brak widocznych wytłuczeń
Witraż z przedstawieniem św. Marii Magdaleny ubytki szkła w trzeciej kwaterze: w partii bordiury i tła; w piątej wytłuczenia u dołu, po lewej stronie wyobrażenia świętej.
Witraż z przedstawieniem bł. Andrzej Bobola: w pierwszej kwaterze , po lewej stronie wytłuczona szybka z fragmentem bordiury. w drugiej kwaterze ubytki w dekoracyjnej ramie; w ósmej kwaterze wytłuczona część inskrypcji.
Witraż z przedstawieniem św. Barbary: ubytki w piątej kwaterze w partii szat i złocistego obramienia wizerunku świętej ; w szóstej kwaterze wytłuczenie bordiury.
Witraż z przedstawieniem św .Rocha: witraż znacznie zniszczony. w drugiej kwaterze ubytek w partii bordiury. w czwartej kwaterze w prawym górnym rogu wytłuczony , fragment tła i dekoracyjnej ramy, w piątej brak całego górnego pasa, stanowiącego tło dla głowy świętego Rocha, głowa mocno spękana, po środku znaczne wytłuczenia w partii szat; w szóstej kwaterze niewielki ubytek w złotej ramie; w siódmej kwaterze brak małego kawałka tła.
Witraż z przedstawieniem św .Anny niewielki ubytek w czwartej kwaterze, w piątej kwaterze znaczne braki tła w lewym górnym rogu, w partii nimbu i szat św. Anny; w siódmej kwaterze wytłuczone szybki z tłem i fragmentem bordiury; w ósmej kwaterze znaczne braki w dolnej partii dekoracyjnego obramienia wizerunku św. Anny oraz tła.
Wszystkie witraże zostały wykonane w pracowni:
"C. TURCKE & C z ZiTTAU i/s"
Prawdopodobna data powstania początek xx w ( 1907 – 1911)
W latach 1997 – 1999 zostały poddanerenowacji wykonanej przez Pracownię Witrażową „Powalisz” z Poznania.
